درمان ژنووالگوم (پای ضربدری) با تقویت و اصلاح عضلات اطراف زانو
زانو یا پای ضربدری، وضعیتی ست که در آن زانوها روبه‌داخل تمایل دارند. هنگامی‌که پاها در حالتی صاف قرار می‌گیرند، زاویه‌ی روبه‌داخل دارند و به هم می‌چسبند اما قوزک پاها با فاصله‌ی زیادی از هم قرار می‌گیرند. در اصطلاح پزشکی زانوی ضربدری، ژنووالگوم نام دارد. این وضعیت دردناک و ظاهری ناخوشایند دارد و می‌تواند منجر به آرتروز زودهنگام زانو شود. اکثر کودکانی که دچار زانوی ضربدری هستند، خودبه‌خود مشکلشان برطرف می‌شود اما اگر شدت زانو و پای ضربدری بیشتر شود و تا سن 10 سالگی بهبود نیابد، به ارزیابی و آزمایش‌های بیشتری نیاز است.
دلیل ژنووالگوم یا زانوی ضربدری چیست؟
برخی از علل زانوی ضربدری، ژنتیکی هستند. این وضعیت معمولاً در سنین دو تا چهارسالگی مشخص می‌شود. زانوی ضربدری معمولاً تا سنین هفت یا هشت‌سالگی تا حد قابل‌توجهی برطرف می‌شود.
ساختمان عضلانی بدن، علت دیگر زانوی ضربدری می‌باشد. این مشکل به‌صورت یک فضای خالی پدیدار می‌شود که در قسمت میانی یا داخلی زانو ایجاد می‌شود. این فضای خالی می‌تواند باعث کشش لیگامنتها (رباط‌های) میانی زانو شود. این وضعیت بیشتر در میان زنانی شایع است که لگن پهنی دارند و باعث می‌شود تا زاویه‌ی استخوان ران به سمت خط میانی بدنشان افزایش یابد.
زانوی ضربدری می‌تواند به خاطر سفتی عضلات باسن ایجاد شود که پاها را به سمت یکدیگر می‌کشد، عضلات سرینی (گلوتئوس) داخلی را ضعیف یا زاویه‌ی پا را روبه‌داخل می‌کند. این وضعیت همچنین می‌تواند راهی برای واکنش جبرانی بدن نسبت به درد ناحیه‌ی دیگر کف پا، ساق پا یا لگن باشد. آسیب استخوان ساق پا نیز می‌تواند باعث ایجاد پا ضربدری شود، همچنین آرتروز زانو یا روماتیسم می‌توانند موجب این مشکل شوند.
نشانه‌های آن چیست؟
یکی از علائم زانو و پای ضربدری این است که هنگامی‌که زانوها را کنار یکدیگر قرار می‌دهند، قوزک پاها بافاصله‌ی بسیار زیادی از هم قرار می‌گیرند. شیوه‌ی راه رفتن فرد نیز تحت تأثیر این حالت قرار خواهد گرفت، زیرا فقدان فاصله‌ی بین زانوهایشان را جبران می‌کند. این حالت راه رفتن ممکن است باعث بروز علائم دیگری شود، مانند:
- زانودرد
- لنگیدن در هنگام راه رفتن
- درد در کف پا، باسن و قوزک پا
- خشکی مفاصل
- از دست دادن تعادل در هنگام ایستادن
مشکلات احتمالی
مشکلات زانوی ضربدری ممکن است شامل موارد زیر شوند:
- مشکل در راه رفتن (بسیار نادر است)
- زانوی ضربدری اغلب با مشکل صافی کف پا ارتباط دارد.
- مشکلاتی در اعتمادبه‌نفس که مربوط به ظاهر فرد و فرم قرارگیری پاهای ضربدری او به وجود می‌آیند.
- در صورت عدم درمان، پای ضربدری می‌تواند منجر به بروز زودرس آرتروز زانو شود.
تشخیص
ژنووالگوم معمولاً وقتی در سنین بسیار پایین بروز کند در مراحل اولیه تشخیص داده نمی‌شود. در کودکان و بزرگ‌سالان، پزشک متخصص سعی در تشخیص علت بروز این مشکل می‌کند. اگر به هرگونه درمانی برای اصلاح این مشکل نیاز باشد باید ابتدا علت آن معین شود.
برای تشخیص دقیق زانو و پای پرانتزی، پزشک متخصص نیاز دارد درباره‌ی سابقه‌ی پزشکی فرد را سؤالاتی را مطرح کند. سؤالات شامل اطلاعاتی درباره‌ی سابقه‌ی خانوادگی و هرگونه مشکلات از قبل شناخته‌شده در بیمار که ممکن است منجر به زانوی ضربدری گردند. اگر این مشکل با درد همراه باشد، پزشک از بیمار می‌خواهد تا محل دقیق درد و شدت آن و زمان بروز آن را مشخص کند.
پزشک متخصص همچنین موارد زیر را مشاهده خواهد کرد:
- فرم زانوها در هنگام ایستادن
- نحوه‌ی راه رفتن بیمار
- وجود تفاوت بیت طول پاها با یکدیگر
پزشک ممکن است به دنبال یافتن الگوهای ناهمواری نیز در کفی کفش‌های فرد باشد. در برخی موارد، پزشک برای بررسی ساختار استخوان‌ها، انجام ام آر آی یا عکس رادیولوژی را توصیه کند.
روش‌های درمان و اصلاح زانوی ضربدری
برخی از مهم‌ترین راه‌های درمان زانوی ضربدری (ژنووالگوم) در کودکان و بزرگ‌سالان عبارت‌اند از:
کفی طبی
کفی طبی یا اورتزها، کفی‌هایی هستند که در کفش‌ها قرار می‌گیرند تا به اصلاح حالت راه رفتن فرد یا نحوه‌ی قرار گرفتن کف پا روی زمین در هنگام راه رفتن یا دویدن کمک کنند. این کفی‌ها به افراد دچار زانوی ضربدری که یک پایشان بلندتر از پای دیگر است، کمک بسیاری خواهد کرد.
بریس
علاوه بر اورتزها و یا بجای آن‌ها می‌توان برای افراد دچار پای ضربدری از بریس‌ها یا اسپلینت‌هایی استفاده کرد. این بریس‌ها برای کمک به رشد استخوان در حالتی مناسب طراحی‌شده‌اند.
فیزیوتراپی
با انجام جلسات درمانی فیزیوتراپی می‌توان به بسیاری از افرادی که دچار زانوی ضربدری هستند، کمک کرد. برنامه‌های درمانی فیزیوتراپی می‌توانند به صاف کردن عضلات خارجی پا (عضلات دورکننده) کمک کنند، رشد و فعال کردن قوس کف پاها و حرکت دادن استخوان قوزک داخلی به‌طرف داخل و به‌طرف استخوان قوزک خارجی (به سمت بالا و به‌طرف زانو) همگی می‌توانند به کاهش علائم این مشکل کمک کنند.
تمرین و حرکات ورزشی
زانوی ضربدری معمولاً به خاطر ضعف در عضلات دورکننده رخ می‌دهد که در خارج از ران‌ها و استخوان‌های لگن یافت می‌شوند. این عضلات را می‌توان با تمرینات ورزشی بخصوصی اصلاح کرد که در پایین به برخی از آن‌ها اشاره خواهد شد:
حرکت لانژ از پهلو
برای انجام این حرکت، بایستید و پاها را به‌اندازه‌ی عرض لگن از هم بازکنید و دست‌ها را در جلوی سینه قرار دهید. سپس با حرکتی یکنواخت، یکی از پاهایتان را یک‌قدم به کنار بدن (در سمت چپ بدنتان) ببرید. درحالی‌که کف پا روی زمین قرار دارد، زانو را خم‌کنید و باسن را به عقب حرکت دهید. وقتی یک انقباض شدیدی را در باسن و ران پای دیگر احساس کردید، باید بایستید و سپس هردو پایتان به‌جای قبلی خود برگردانید. این حرکت را 10 تا 12 بار تکرار کنید و سپس این حرکت را با پا دیگر انجام دهید. برای مقاومت بیشتر می‌توانید یک توپ طبی را در جلوی سینه نگه‌دارید. این نوع ورزش به تقویت عضلات همیسترینگ، ابداکتورها یا دور شونده و عضلات چهار سر کمک می‌کند.
بالا بردن پای صاف
قبل از انجام این حرکت، بهتر است برای 5 دقیقه با حرکات ایروبیک مانند دوچرخه‌سواری یا پیاده‌روی، بدنتان را گرم‌کنید. بعدازآنکه بدنتان گرم شده، می‌توانید به پشت بخوابید و استراحت کنید. یک‌پا را موازی با کف زمین صاف نگه‌دارید و زانوی دیگر را خم تنید و کف پایتان را روی سطح زمین قرار دهید. عضلات ران پای صاف‌شده را سفت کنید و سپس آن را حدود سی سانتی‌متر از سطح زمین بالا ببرید. این حالت را برای 5 دقیقه نگه‌دارید. قسمت بالاتنه و کمرتان باید راحت باشد و همچنین از ایجاد قوس در کمرتان خودداری کنید. می‌توانید این حرکت را حداقل دو بار برای هر طرف تکرار کنید. این حرکت روی عضلات روی عضلات چهار سرکار می‌کند که در جلوی ران‌ها قرار دارند و از مفاصل زانو محافظت می‌کنند.
استپ از پهلو
برای انجام این ورزش، نیاز است که از یک استپ یا چهارپایه استفاده کنید. کنار استپ یا چهارپایه بایستید درحالی‌که صورتتان به سمت راست است و هر دودستتان در جلوی سینه قرار دارد. پای راستتان را روی استپ یا چهارپایه قرار دهید، پایتان را روی آن فشار دهید و سپس کل بدنتان را بالا بکشید. وقتی پای راستتان صاف شد، آن را برای یک ثانیه نگه‌دارید و سپس بدنتان را پایین بیاورید. این حرکت را برای ده تا 12 بار تکرار کنید و سپس پایتان را عوض کنید. برای مقاومت بیشتر میتانید از یک توپ طبی استفاده کنید.
حرکت اسکوات روی دیوار
برای انجام این حرکت، باید پشت به یک دیوار بایستید و هردو پاشنه‌ی پایتان را کمی دور از دیوار قرار دهید تا هنگامی‌که برای حرکت اسکوات خود را روی دیوار بالا و پایین می‌کشید، زانوها با انگشتان پایتان هم‌راستا باشند، پاها را باید به عرض شانه بازکنید و زانوها را با زاویه نود درجه خم‌کنید (حرکت اسکوات). هنگام انجام حرکت اسکوات عضلات شکمتان را کمی منقبض کنید. این حالت را برای پنج تا ده ثانیه نگه‌دارید و این زمان نگه‌داشتن حرکت را به‌تدریج افزایش دهید تا استقامتان افزایش یابد.
آیا برای درمان، جراحی انجام می‌شود؟
درمان اصلاحی این مشکل ممکن است در برخی کودکان لازم باشد. اختلالات راه رفتن، کف پا، قوزک پا، ساق پا و ناراحتی زانو، بدفرمی کشکک زانو و شواهدی از وجود اختلال سستی رباطی در زانو و مشکلاتی در ظاهر همگی بر نیاز به جراحی اصلاحی برای پای پرانتزی دلالت دارند. این جراحی را باید بسته به میزان بدفرمی، تا بعد از سنین هشت تا ده‌سالگی به تعویق انداخت.
